Saturday, March 23, 2024

ලෝක ජල දිනය 2024 (මාර්තු 22)


1993 දි පටන් සෑම වසරකම මාර්තු 22 දිනදී ලෝක ජල දිනය සමරනු ලබයි. ඒ එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය විසින් මාර්තු 22 දින "ජලය සඳහා ලෝක දිනය" වශයෙන් ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසුවය.


මෙම දිනය පළමුවෙන් උපචාරානුකූලව යෝජනා කරනු ලැබුවේ, 1922 දී බ්‍රසීලයේ, රියෝ ඩි ජෙනීරොහී පැවති එක්සත් ජාතීන්ගේ පරිසරය හා ප්‍රවර්ධනය පිළිබඳ සම්මේලනය (UNCED) අතරතුර න්‍යාය පත්‍රය 21 මගිනි.


මෙවර එහි තේමාව වන්නේ "𝑳𝒆𝒗𝒆𝒓𝒂𝒈𝒊𝒏𝒈 𝒘𝒂𝒕𝒆𝒓 𝒇𝒐𝒓 𝒑𝒆𝒂𝒄𝒆" ("සාමය සඳහා ජලය ආධාර කරගනිමු") යන්නයි. ඉන් අදහස් වන්නේ මෙලොව ඇති ජල සම්පත සාමකාමීව භාවිතාකොට සාමය වැඩි කරගත යුතුය යන්නයි. 


මෙහිදී සාමය වර්ධනය කරගන්නේ කා සමගද යන්න ඇතිවන ප්‍රශ්නයකි. මානවයා, අනෙක් ජල පරිභෝජකයින් වන ශාක හා සත්ව ප්‍රජාව අතර සාමය සඳහා ජලය උපයෝගී කරගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව මෙහිදී අවධානය යොමු කෙරේ. එසේම මිනිසුන් මිනිසුන් අතරත් රට රටවල් අතරත් ජලය සාමයෙන් භාවිතය පිළිබඳව අවධානය යොමු විය යුතුය.


 අපගේ අවධානය එතරම් ලක් නොවූවද ජලය යනු ලෝකයේ පවතින සීමිත සම්පතකිි. ඒ නිසා ඒ  පිළිබඳව ලෝක ජනතාවගේ අවධානය යොමු කර ජල ගැටළු සඳහා විසඳුම් සෙවීමටත්, ඒ සම්බන්ධයෙන් සංවාදයක් ඇතිකරමින් විසඳුම් ක‍්‍රියාමාර්ග සඳහා කඩිනමින් යොමු වීමට ක්‍රියාකිරීම ආදිය මෙම දිනයේ ප්‍රධාන අරමුණු වේ. 


මානව ශිෂ්ටාචාරයේ පදනම මෙන්ම ජීවයේ උපත වන්නේද ජලයයි. ජලයෙන් තොර කිසිවකට කිසිවිටෙක පැවැත්මක් නොමැත. 


පෘථිවියේ හතරෙන් තුනක් ජලයෙන් වැසී පැවතියත් ඉන් බීමට ගත හැකිවන්නේ 3% ත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයකි. එනම් පෘථිවියේ සමස්ත ජල ප්‍රමාණය ඝන සැතපුම් මිලියන 332.5 ක් පමණ වන අතර ඉන් 97% ක් ම ඇත්තේ සාගරයේ හෙවත් කරදියයි. ග්ලැසියර හා අයිස් වැස්මක් ලෙස සියයට 2.58 ක් පමණ ප්‍රමාණයක් හා ගංගා විල් පොකුණු ආදියෙහි ඇත්තේ 0.6% ක් තරම් ඉතා කුඩා ජල ප්‍රතිශතයකි. ලෝකයේ ජල පරිභෝජනයෙන් සියයට 70 ක් කෘෂිකාර්මික කටයුතුවලටද සියයට 20 ක් කාර්මික කටයුතු සදහාද යොදා ගන්නා අතර ගෘහස්ථ පරිභෝජනය සඳහා යොදා ගැනෙනුයේ සියයට 10ක පමණ ප්‍රතිශතයකි.

සාමාන්‍යයෙන් ලෝකයේ වසරකට එක් පුද්ගලයෙක් ජලය ඝනමීටර 1700කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් භාවිත කරන බවට ගණනය කර ඇත. ලෝක ජනගහනයෙන් මිලියන 663කට පමණ පිරිසිදු ජලය නොලැබෙන අතර ඒ නිසා හට ගන්නා රෝග හේතුවෙන් වාර්ෂිකව මියයන සංඛ්‍යාව මිලියන 1.4 ක් පමණ වන බව ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය පවසයි. එසේම මිලියන 74ක පමණ ජනතාවගේ ආයු අපේක්ෂාව අපිරිසිදු ජලය හේතුවෙන් පහළ යන බවද එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය පවසයි.  සෑම වසරකම ලෝක ජල ඉල්ලු‍ම 1%කින් පමණ ඉහළයන බව ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර මිනිස් දේහයෙහි 55% සිට 78% දක්වා ප්‍රමාණයක් සමන්විත වී තිබෙන්නේ ද ජලයෙනි. 


ඒ අනුව මිනිසකුට ජලය නොමැතිව ජීවත්විය හැක්කේ දින 03ක් වැනි කෙටි කාලයකි.  අනාගත ලෝකයේ ජාතීන් අතර යුද්ධ ඇතිවීමේ ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙසද ජල ගැටළුව හඳුනාගෙන ඇති අතර ලොව අඛණ්ඩ පැවැත්මට ජල සම්පත රැක ගැනීම අතිශයින්ම වැදගත් ය.


ලෝකයේ ජල හිඟයට බලපා ඇති ප්‍රධාන හේතු කිහිපයක් ලෙස ජල උල්පත් සිඳීයාම, ජල සංරක්ෂණයට ක්‍රියාමාර්ග නොගැනීම, ජල දූෂණය හා ජල පරිහරණ දුර්වලතා දැක්විය හැකි අතර පවතින සීමිත ජලය ප්‍රමාණය දූෂණය වීම වැළැක්වීමත් ජල සංරක්ෂණය කීරීමත් මනා ජල පරිහරණය සඳහා ජනතාව යොමු කිරීමත් ආදිය කළ යුතුය.


ශ්‍රී ලංකාවේ අප අතිතයේ සිටම ජලය දේවත්වයෙන් සැලකූ අතර ජල පරිහරණයේ මෙන්ම ජල කළමනාකරණයේ හොඳම නිදසුන වනුයේ අතීත රජවරුන් වියළි කළාපයේ තැනූ වාරි පද්ධතියයි. ජාතික ජල සම්පාදන හා ජලාපවහන මණ්ඩලය 1975 ජනවාරි මාසයේ පාර්ලිමේන්තු පනතක් මඟින් ආරම්භ කර ඇති අතර එය ශ්‍රි ලංකාව තුළ ආරක්ෂිත පානීය ජලය සැපයීමේ ප්‍රධානතම රාජ්‍ය ආයතනය වේ.

 ශ්‍රී ලංකාවේ කොළඹ නගරයේ වෙසෙන ජනගහනයෙන් 80%කටත් වැඩි දෙනා පානීය ජලය ලබා ගන්නේ කැලණි ගංඟාවෙන් වන අතර පර්යේෂණ මඟින් සනාථ වී ඇත්තේ එයට මල අපද්‍රව්‍ය, රසායනික ද්‍රව්‍ය හා බැර ලෝහ අධික ලෙස මුසු වී ඇති බවය. මෙසේ දූෂණය වුණු ජලය මිනිස් පරිභෝජනයට සුදුසු මට්ටමට පිරිපහදු කිරීම අතිශය වියදම් සහිත කටයුත්තකි.


ජලය සංරක්ෂණය කිරීමේ වැදගත්කම අන් කවරදාකටත් වඩා ලෝකය  හමුවේ ඇති අභියෝගයක් වන අතර ජලයේ වටිනාකම තේරුම් නොගෙන ක්‍රියාකරන්නේ නම් ජල ගැටළු සඳහා සාර්ථක පිළියම් සෙවීම දුෂ්කර කාර්යයක් වනු ඇත. අප හැකි සෑම මොහොතකම සොබාදහම ලබාදුන් අනගි දායාදයක් වන ජල සම්පත සුරක්ෂිත කරන්නට වගකීමෙන් කටයුතු කළ යුතු වේ. 

තව දුරටත් විස්තර සඳහා පෙර ලිපියක්

https://isiwaraya.blogspot.com/2016/03/22.html



Thursday, March 21, 2024

ලෝක වනාන්තර හා වෘක්ෂලතා පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනය අදයි (2024. 03. 21)

 


ලෝක වනාන්තර හා වෘක්ෂලතා පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනය අදයි (2024. 03. 21)

වර්ෂ 2012 වර්ෂයේ දී එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩල සැසි වාරයේදී මාර්තු මස 21 වන දින ලෝක වනාන්තර හා වෘක්ෂලතා පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනය ලෙස ප්රකාශයට පත්කරන ලදී. 2013 වර්ෂයේ සිට සෑම වසරකම මාර්තු මස 21 වන දින ලෝකවාසී ජනතාව වනාන්තර හා වෘක්ෂලතා පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනය සමරනු ලබයි. 2014 වර්ෂයේ සිට ශ්‍රී ලංකාවද වනාන්තර දිනය සමරනු ලබයි.


එක් එක් වර්ෂයන් තුල විවිධ වූ තේමාවන් යටතේ වනාන්තර දිනය සමරනු ලබන අතර වනාන්තරයේ ඇති අගය පිළිබඳව හා විවිධාකාර වනාන්තර පරිසර පද්ධතීන්ගේ ඇති වැදගත්කම පිිළිබඳ ලොව පුරා ජනතාවගේ අවධානය යොමු කර ගනිමින් සමාජ දැනුවත් කිරීම හරහා වනාන්තර සුරකීම සඳහා නැඹුරුතාවයක් ඇති කිරීම මෙම දිනයේ අරමුණ වී ඇත.


     පෘථිවියේ සමස්ත ජීවීන්ගේ පැවැත්මට වනාන්තර ඉතාමත් වැදගත්ය. හුස්ම ගන්නා ඔක්සිජන් වලින් 20% ක්, ප්‍රාශ්වාසයේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අවශෝෂණය, බීමට හා අනෙකුත් බොහෝ අවශ්‍යතා සඳහා ජලය, ආහාර, වාසස්ථාන, ආරක්ෂාව,මානසික සුවය, ඇතුළු අසීමිත දෑ නිස්සරණද්‍යාසයෙන්ම ලබාදෙන සුරභිදෙනයි. ඇය දේශගුණික, කාලගුණික රටා ස්ථාවර කරයි.


          2014 වනවිට ශ්‍රී ලංකාවේ අභ්‍යන්තර භූමි ප්‍රමාණයෙන් 26% කට ආසන්න  ප්‍රමාණයක්  වනාන්තර ලෙස පැවතියද අද වන විට එය අනවරතයෙන් ඉතා භයානක ලෙස හායනයට ලක්වී ඇත.

 (වනාන්තර පරිසර උෂ්ණත්වය , අර්ද්‍රතාව හා වර්ෂාපතනය පාලනය කරමින් පරිසර සමතුලිතතාවය රැක දෙයි. 

නමුත් මෙම වනාන්තර දිනෙන් දිනම මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා විනාශ වෙමින් පවතී.) මෙම හේතුව නිසාම පාරිසරික උෂ්ණත්ව රටාවන්, වර්ෂාපතන රටාවන් වෙනස් වී අප මුහුණ දෙන කාලගුණික,දේශගුණික විපර්යාස ප්‍රමාණයද වැඩි වී ඇත. 

      ලෝක වනාන්තර දිනය මෙම වටිනා ස්වාභාවික සම්පත සැමරීමට හා එය ආරක්ෂා කිරීමට පියවර ගැනීමට අගනා අවස්ථාවකි.  

වනාන්තර කෙරෙහි සාමූහික ධනාත්මක බලපෑමක් ඇති කරන හැසිරීම් දිරිගැන්වීමෙන් මිලියන සංඛ්‍යාත ජනතාවගේ දැනුවත්භාවයට බලපෑම් කිරීමට උත්ප්‍රේරකයක් ලෙස ලෝක වනාන්තර දිනය යොදා ගතහැක.

      එසේ නම් අද දින පමණක් නොව හුස්මක් ගන්නා මොහොතක් පාසා අපට පිරිසිදු වාතය ලබා දෙන වනාන්තර ආරක්ෂා කිරීම ඔබගේ මගේ යුතුකම මෙන්ම වගකීම වියයුතුය. එමෙන්ම වගකීමට පමනක් සීමා නොකර ඒවා රැක ගැනීම යුතුකමක් කොට සලකා මෙම වටිනා සම්පත සුරැකීමට අදිටන් කරගමු.

           එමගින් නූපන්  අනාගත පරම්පරාවේ නිදහසේ හුස්ම ගැනීමට ඇති අයිතිය සුරකිමු. 


Wednesday, March 20, 2024

ලෝක චටක දිනය අද

 


ලෝක චටක දිනය-2024 / World Sparrow Day-2024

ගේ කුරුල්ලා (House Sparrow) රැක ගැනීමට අවධානය යොමු කරමු


සෑම වසරකම මාර්තු මස 20 වන දින ලොක චටක දිනය වශයෙන් නම්කර තිබේ.මුලින්ම ලෝක ගේ කුරුලු දිනය ලෙස 2010 ආරඹ්හ වූ මෙම දිනය පසු කලෙකදී ලොව පුර සිටින චටකයන් සියල්ලන්ටම අදාල දිනයක් බවට පත්කරන ලදී. ලෝක චටක දිනයේ පරමාර්ථය වන්නේ ලොව පුරා සිටින චටකයන් ඉටු කරන පරිසර සේවාවන් ඇගයීමට ලක් කිරීමටත් ඔවුන් සංරක්ශනය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවා ගැනීමටත් වේ. පුරාන ලෝකයේ හෙවත් ආසියාවේ,අප්රි කාවේ සහ යුරෝපයේ හමුවන චටකයන් (sparrows /Old World Sparrows) පැසරිඩේ කුලයට (family-Passaridae) ඇතුලත් කර තිබේ. මෙම කුලයට  ගන හතරකට අයත් විශේශ 35ක් අයත් වේ.මීට අමතරව උතුරු සහ දකුනු ඇමෙරිකාවේ හමුවන නව ලෝක  චටකයන් (New World Sparrows) විශේශ 132 සිටින අතර ඔවුන් අයත් වන්නේ පැසරෙලිඩේ නම් වෙනත් කුලයකට (family-Passarallidae) වේ.මොවුන් ගන 30කට අයත් වේ. මේ නිසා චටකයන් යන පුලුල් යෙදුම තුලට කුල දෙකකට අයත් විශේශ 167ක් ඇතුලත් වේ.

ශ්රී ලංකාවේ නිත්යතවාසී චටකයන් ලෙස අතීතයේ​ සිට සිටින්නේ ගේ කුරුල්ලා පමනකි.මේ නිසා ලෝක ගේ කුරුලු දිනය ලෝක චටක දිනය ලෙස පුලුල් වූවත්,ශ්රීී ලංකාවේ අපට අවධානය යොමු කරන්නට වන්නේ ගේ කුරුල්ලා වෙත පමනකි.මීට හේතුව වන්නේ කොලඹ පෝට් සිටී තුල ප්‍රජනනය කරමින් බෝවන Eurasian Tree Sparrow පක්ශියාගේ ගහනයක් 2022 වසරේදී සොයාගන්‍නා ලද මුත්,මොවුන් මෙම ප්‍රදේශයට විදේශයක සිට මෑතකදී පැමිනියවුන් විය හැකි බැවිනි. 

ඉන්දියාවේ “Birds Forever Society”නම් සංගමයේ යෝජනාවක් අනුව ක්රිායාත්මක වුනු මෙම දිනය වෙනුවෙන් එරට විසින් 2010දී ගේ කුරුල්ලා පෙන්නුම් කරන මුද්දරරයක් පවා නිකුත් කර තිබේ.එසේ වුවත් ගේ කුරුල්ලා වඳවීයාමක් මුලින්ම වාර්තා කල ශ්රී  ලංකාව තුල ලෝක ගේ කුරුලු දිනය හෝ ලෝක චටක දිනය හෝ මෙතෙක් කිසිඳු විටක අවධානයට ලක් නොවීමත් විශේශිතය.එනමුත්,එම අඩුපාඩුව සපුරාලීම පිනිස ලෝක චටක දිනය අලලා අද දිනයේ (2024.03.20) ප්‍රථම වරට පුලුල් ජන සහභාගිත්වයෙන් යුත් ක්‍රියාකාරී වැඩ සටහනක් ශ්‍රී ලංකා පක්ශී විද්‍යා සංගමය (Field Ornithology Group of Sri Lanka) විසින් පවත්වන ලදී.

ගේ කුරුල්ලා අතීතයේදී මෙරට සිටි සුලභම කුරුල්ලෙකු වූ අතර සෑම නිවසකම පාහේ මොවුන් දකින්නට සිටීම සුලභ දසුනක් විය.එසේ වුවත්,ගේ කුරුල්ලා ක්රපමයන් වඳවී යන බව මවිසින් පසුගිය දශක පහක් කාලයක් පුරාවටම දැකගත් දෙයකි. ගේ කුරුල්ලන් වඳවීයාම මවිසින් මුලින්ම දුටුවේ 1976 වසරේදී එවකට අප පදිංචිව සිටි අම්පාර නිවසේ ගේ කුරුල්ලන් අඩුවී යාම සමගිනි.1980 වන විට ඔවුන් එම නිවසින් මුලුමනින්ම වඳවීගොස් හමාරවී තිබුනි.අප දැනට පදිංචි නිවසේ කිසි විටකත් ගේ කුරුල්ලෙකු වාසය ලකර නොමැත.මවිසින් පුරා දශක හතරක් තිස්සේ කර තිබෙන නිරීක්ශන මගින් ගේ කුරුල්ලන් මෙරට දිස්ත්රික්ක 18 තුල වඳවී යාමට ලක්ව තිබෙන බව අනාවරනය විය.

අතීතයේ පටන් ගේ කුරුල්ලාට මෙරට තුල නීතියෙන් ආරක්ශාවක් ලබාදීමට කටයුතු කර නොතිබුනේ එම පක්ශියාගේ සුලභත්වය නිසාය.එසේ වුවත්,අප විසින් කල කරුනු දැක්වීම් නිසාවෙන් ගේ කුරුල්ලා ආරක්ශිත පක්ශියෙකු ලෙස නම් කිරීමට පරිසර අමාත්යාංශය 2007දී එකඟතාවය පලකල අතර ඒ අනුව වන සත්ව සහ වෘක්ශලතා ආරක්ශක ආඥා පනතේ 2009 අංක 22 දරන සංශෝධනයේදී ගේ කුරුල්ලා  31 වන වගන්තියේ පලමු උප-වගන්තිය යටතේ ඇති අනාරක්ශිත පක්ශීන් ඇතුලත් කර තිබෙන තුන්වන උපඏඒඛනයෙන් ඉවත් කරන ලදී.ඒ අනුව ගේ කුරුල්ලා වර්තමානයේදී ආරක්ශිත පක්ශියෙක් වී සිටින්නෙකි.

ගේ කුරුල්ලන් අම්පාර ප්රදේශයේ නිවෙස් වලින් වඳවීයාම පිටුපස නිවෙස්වලට මැලේරියා මර්ධන රසායනික ද්රව්යයක් ලෙස මැලතියොන් යොදා ගැනීමත් සමඟ සිදුවූ දෙයක් බව එකල මතයක් තිබිනි.එම වකවානුවේදී තෙත් කලාපීය ප්රදේශවල බරවා මර්ධන වැඩ පිලිවෙල යටතේ මැලතියොන් යොදා ගැනිනි.

ගේ කුරුල්ලා ඌව,දකුනු සහ මධ්යම පලාත් වලින් විශාල ලෙස වඳවීයාම මදුරු දඟර ප්රචලිත වූ 1990 දශකය අග භාගයේ සිට සිදු වන්නකි.මේ මදුරු දඟර වල ක්රියාකාරී රසායනිකය වන්නේ කෘතිම පයිරිත්රොයිඩ් සංයෝගයන් වේ.මේවා පක්ශීන්ගේ බිත්තර නිපදවීම කෙරේ අහිතකර බලපෑම් එල්ල කරන බව සොයා ගැනුනේ 1980 දශ්කයේදීය.

මේ වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ නගරවල මෙන්ම ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ රාශ්‍යකිනුත් ගේ කුරුල්ලා වඳවීගොස් සහ ඉතා දුලබ තත්වයට පත්වූ පක්ශියෙක් වී හමාරය​.


දවසේ වැඩිම වේලාවක් අප සමඟ ගතකරන මෙන්ම විශේශයෙන්ම නිවෙස් තුල සහ අවට පරිසරයේ සැරිසරන පක්ශියා වන්නේ ගේ කුරුල්ලාය.එබැවින්, ගේ කුරුල්ලා වඳවීම පිටිපස අප නිවෙස් තුල තිබෙන තත්වයන් පිලිඹඳ හෝඩුවාවක් ලබාදී තිබේ.

වෙනත් ලෙසකින් දක්වතොත්,ගේ කුරුල්ලා අප අවට පරිසරයේ වෙනස්කම් පිලිඹඳව අපගේ අවධානය යොමුකරන,අපටත් මුහුනදීමට සිදුව තිබෙන මුත් මෙතෙක් නොදුටු අවදානම් පිලිඹඳවත් දර්ශකයකි.

මේ නිසා ලෝක චටක දිනයේදී ගේ කුරුල්ලාට සිදු වන්නේ කුමක්ද කියා මෙන්ම ගේ කුරුල්ලා රැක ගැනීම වෙනුවෙන් කල යුත්තේ කුමක්ද කියා සිතනවාට අමතරව ගේ කුරුල්ලා අපට දශක ගනනාවක් මුලුල්ලේ පෙන්වා දෙන්නට උත්සාහ කරන පනිවුඩය කෙරේත් විශේශයෙන් අවධානය යොමු කිරීම ගේ කුරුල්ලා වෙනුවෙන් පමනක් නොව අපගේ පැවැත්ම වෙනුවෙනුත් ඉතා වැගදත් වනු ඇති බව පෙනී යන්නකි.

✍️ ආචාර්ය ජගත් ගුණවර්ධන

Thursday, February 22, 2024

ගල්ගමුවේ අලි 200කට ආරක්ෂිතව රේල්පාර හරහා යන්න වනජීවී උමං මාර්ගයක්

 


වන අලි 200 කගේ පමණ ජීවිත සුරක්ෂිත කෙරෙන මෙම කටයුත්ත ශ්‍රී ලංකාවේ වනජීවී සංරක්ෂණය වෙනුවෙන් ගැනෙන දැවැන්ත පියවරක් වන අතර පරිසර සංවිධාන අත්කරගත් විශාල ජයග්‍රහණයකි. ඊට අමතරව දුම්රිය අනතුරු වළක්වා දුම්රිය දේපළ ආරක්ෂා කරගැනීමටත්, දුම්රිය මගීන්ගේ ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමටත් මෙම ව්‍යාපෘතිය විශාල කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ඇත.



ඊට අමතරව අලි – දුම්රිය ගැටුම් අවම කිරීම උදෙසා ඕස්ට්‍රේලියානු සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපද රජයන්ගේ සහය ඇතිව ක්‍රියාත්මක කිරීමට යෝජිත ජාතික වැඩසටහන පිළිබඳව වැදගත් තීරණ කිහිපයක් මෙම රැස්වීමේදී ගත් අතර සියළුම රාජ්‍ය ආයතන සහ රාජ්‍ය නොවන ආයතන එම වැඩසටහන සාර්ථක කරගැනීම සඳහා සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කිරීමට එකඟතාවයකට එළැඹිණි.



ප්‍රවාහන අමාත්‍යාංශයේ ලේකම් ඉංජිනේරු රංජිත් රූබසිංහ මැතිතුමාගේ මූලිකත්වයෙන් පැවති මෙම රැස්වීමට ජූජ්‍ය පාහියංගල ආනන්ද සාගර හිමි ඇතුළු සුරකිමු ශ්‍රී ලංකා සංවිධානයේ නියෝජිතයින්, දුම්රිය සාමාන්‍යාධිකාරි එච්. එම්. කේ. ඩබ්ලියු. බණ්ඩාර මහතා, දුම්රිය අතිරේක සාමාන්‍යාධිකාරී වී. එස්. පොල්වත්තගේ මහතා ඇතුළු දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තු නිලධාරීන්, දුම්රිය මාර්ග ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘතියේ ව්‍යාපෘති අධ්‍යක්ෂක අසෝක මුණසිංහ මහතා, වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව වෙනුවෙන් එහි නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ යූ. එල්. තවුෆීක් මහතා ප්‍රමුඛ නිලධාරීන්ද, ඕස්ට්‍රේලියානු රජයේ පරිසර දෙපාර්තමේන්තුවේ ආචාර්ය අමරා පරණගම මහත්මියද, ඉංජිනේරු ඉරෝෂ් පෙරේරා මහතා ද සහභාගී විය.



Credit gose to timesoflanka.com

Thursday, February 1, 2024

ලෝක තෙත්බිම් දිනය 2024

2024 ලෝක තෙත්බිම් දිනය 


1971 වසරේ පෙබරවාරි මස ඉරානයේ රම්සා නගරයේදී තෙත් බිම් සම්බන්ධව අන්තර්ජාතික සමුළුවක් පැවැත්වුණි. එවකට ලොව ප්‍රකට පරිසරවේදීන්විද්වතුන්රාජ්‍ය නියෝජිතයන් ඇතුළුව විශාල පිරිසක් ඊට සහභාගි වූහ. එහිදී ඇති කරගත් සම්මුතිය තෙත් බිම් ආශ්‍රිත ජලජ පක්ෂීන්ගේ වාසස්ථාන පිළිබඳ අන්තර්ජාතික සම්මුතිය (තෙත් බිම් සම්මුතිය) නම් වේ. 

එය ඉරානයේ රම්සා නුවරදී ඇතිකරගත් බැවින් රම්සා සම්මුතිය නමින්ද හඳුන්වයි. ශ්‍රී ලංකාව 1990 වසරේ සිට රසා සම්මුතියේ පාර්ශ්ව රාජ්‍යයක් ලෙස කටයුතු කරයි.

තෙත්බිම් යනු බාදිය මට්ටමේ සිට මීටර් 6 ට අඩු මුහුදු පෙදෙස් ද ඇතුළත්ව ගලායන හෝ නිශ්චලව පවතින්නා වූ මිරිදියකිවුල් දිය හෝ ලවණ දියෙන් තාවකාලිකව හෝ ස්ථිරව යටවී ඇති කෘත්‍රිම හෝ ස්වාභාවික වගුරු බිම්විල්ලූජලාශ හෝ ජල මාර්ග හැල ඉඩම්පිටි ඉඩම්තෙත් බිම් නමින් හඳුන්වයි.

රම්සා සම්මුතියට පාර්ශ්ව රාජ්‍යයන් අත්සන් තබා එම සම්මුතිය සම්මත වීම 1971 වසරේ පෙබරවාරි දෙවන දින සිදුවිය. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය එම දිනය සිහිපත් කරමින් සෑම වසරකම පෙබරවාරි 02 දින අන්තර්ජාතික තෙත් බිම් දිනය නමින් ප්‍රකාශයට පත්කෙරුණි. අන්තර්ජාතික වශයෙන් තෙත් බිම් දිනය සැමරීම 1997 වසරේ දී ආරම්භ වුණි.

දේශීය සංස්කෘතිය හා තෙත් බිම් අතර ඇත්තේ දැඩි සම්බන්ධතාවයකි. අපගේ ප්‍රධාන ආහාරය වන බත් සපයන වී නිපදවන්නේ කුඹුරෙනි. කුඹුර තෙත් බිමකි. කුඹුරට දිය ලැබුණේ වැවෙනි. ගැමියන් ගමේ වැව රැක ගත්තේ මහත් ආදර ගෞරයකිනි. වැව හා බැඳුණු සංස්කෘතියක් එහි පැවතුණි.

ලොකු කුඩා අභ්‍යන්තර වැව් හා ජලාශගංගා ඇළ දොළ රැසක් අප රට පුරා විහිදී පවතියි. මේවා මගින් බීමට හා වගා කටයුතු සඳහා අවශ්‍ය ජලය සැපයෙයි. තවද ජල විදුලිය නිෂ්පාදනයටධීවර කර්මාන්තයටසංචාරක කර්මාන්තයට ද මහඟු දායකත්වයක් ලබා දෙයි. තෙත් බිම් පොදුවේ මානව පැවැත්මටත් පරිසර පද්ධතියේ තිරසර බවටත් ඉතා ප්‍රයෝජනවත්ය

2024 වර්ෂයේ තෙත්බිම් දින තේමාව වී ඇත්තේ ‍"තෙත්බිම් සහ මානව යහපැවැත්ම" යන්නයි. තෙතබිම් වලින් මානවයාගේ යහපැවැත්මට සිදුවන දායකත්වය කෙසේ දැයි පෙන්වා දීමටත් තෙත්බිම් සංරක්ෂණය කෙරෙහි ලෝක ප්‍රජාවගේ අවධානය යොමු කරවිමටත් මෙවර තෙත්බිම් දින තේමාව ඔස්සේ උත්සාහ දරා ඇත.

තෙත්බිම් වලින් මානව යහපැවැත්මට ලැබෙන දායකත්වය

  • ජල සුරක්ෂිතතාවය තහවුරු කිරීම
  • ස්වාභාවික ආපදාවලින් ආරක්ෂා කිරීම
  • ජීවනෝපාය සඳහා දායකවීම
  • දේශගුණික විපර් යාස වලට බාධකයක්

අපව සුරකින තෙත් බිම් අපිත් සුරකිමු

  • තෙත් බිම්වලට කැළි කසළ හා වෙනත් අපද්‍රව්‍ය එක්වීම වළක්වමු.
  • තෙත් බිම්වල පවතින ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳව දැනුමක් ලබමු.
  • තෙත් බිම්වල විශේෂ වැදගත්කම පිළිබඳව දැනුවත් වෙමු. අන් අයද දැනුවත් කරමු.
  • තෙත්බිම් සුරකින්නට අපේ දායකත්වය දෙමු.

තෙත්බිම් පිළිබඳව කරුණු සොයන ඔබට 2017 වර්ෂයේ ඵල කරන ලද මෙම සබැඳියේ ලිපිය වැදගත් වේවි. https://isiwaraya.blogspot.com/2017/02/2017-02.html

දිලිප්.සේනානායක,

ප්‍රාදේශීය පරිසර නිලධාරි,

මධ්‍යම පරිසර අධිකාරි.

Monday, January 29, 2024

තිරසර ආර්ථිකයකට මග කියන ඔයිල් ෆාම් හෙවත් කටුපොල් වගාව

 තිරසර ආර්ථිකයකට මග කියන ඔයිල් ෆාම් වගාව.



ඔයිල් ෆාම් හොවත් කටුපොල් වගාව සම්බන්ධයෙන් විවිධ මතවාද පළබවී ඇත. එහිදී එයට පක්ෂවසහවිපක්ෂව කරුණු ඉදිරිපත් වී ඇත. එක් පාර්ෂවයක් කටුපොල් වගාවෙන් පාරිසරික ව්‍යසනයක් සිදු වන බව පෙන්වා දෙන අතර තුර තවත් පාරෂවයක් එය එසේ නොවන බව පෙන්වා දෙමින් එහි ඇති ආර්ථිකමය වාසිිිිපෙක්කවා දි ඇත.


මේ ඒ පිළිබඳ රුහුණු සරසවියේ කෘෂි පීඨයේ මහාචාර්ය අරුණ කුමාර මහතාගේ අදහසයි.


ලංකාව කෘෂිකාර්මික රටක් වශයෙන් හඳුනාගන්නා බොහෝ දෙනා එය දූපතක් ද වන බව අමතක කරයි. දූපතක මූලිකම සීමාකාරි සාධකය භූමියයි. එබැවින් සීමිත භූමිය වඩාත් ඵලදායි වගාවන් සඳහා යොදා ගැනීම අප කාගේත් වගකීමයි. වගාවක් වශයෙන් කටුපොල්වල ඇති යෝග්‍යතාවය සලකා බැලීම මෙම ලිපියේ අරමුණයි. ලොව එළවළු තෙල් නිෂ්පාදනයේ ප්‍රමුඛයා කටුපොල්ය. ලෝක එළවළු තෙල් පරිභෝජනයට කටුපොල්වලින් ලැබෙන දායකත්වය 40%ක් තරම්ය. එතරම් විශාල දායකත්වයක් සැපයුව ද කටුපොල් වගාව සඳහා යොදාගෙන ඇත්තේ ලෝකයේ තෙල් භෝග සඳහා යොදාගෙන ඇති සමස්ත භූමි ප්‍රමාණයෙන් 5 – 5.5%ක් තරම් අඩු ඉඩකි. එමඟින් සනාථ වන්නේ තෙල් භෝග අතුරින් ඒකීය භූමි ප්‍රමාණයකින් වැඩිම අස්වැන්නක් ලබාදෙන භෝගය කටුපොල් බවයි. එම අස්වැන්න හෙක්. ටොන් 1.9 – 4.8ක් තරම් ඉහළය. සෝයා බෝංචි ලබා දෙන්නේ හෙක්.තෙල් ටොන් 0.4 – 0.8කි. රටකජු සහ සූරියකාන්තවලින් ලබාදෙන අස්වැන්න පිළිවෙළින් ටොන් 0.5 – 0.8 හා 0.5 – 0.9 තරම් ප්‍රමාණයකි. ඔලිව්වලින් ටොන් 0.3 – 2.9 දක්වා අස්වැන්නක් ලබා ගත හැකිය. ලංකාවේ ප්‍රධානම තෙල් භෝගය වන පොල්වලින් ලබා ගත හැක්කේ තෙල් ටොන් 0.4 – 2.4 අතර අස්වැන්නකි.


වසර 2050 වනවිට ලෝක එළවළු තෙල් සඳහා ඇති ඉල්ලුම 46% කින් පමණ ඉහළ යනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇත. එම අවශ්‍යතාවය සපුරාලීමට නම් වාර්ෂික නිෂ්පාදනය ටොන් මිලියන 3.86කින් ඉහළ නැංවිය යුතුය. සෝයා තෙල්වලින් මෙම අවශ්‍යතාවය සපුරාගන්නේ නම් අවශ්‍යවන අතිරේක ඉඩම් ප්‍රමාණය හෙක්.මිලියන 179කි. නමුත් කටුපොල් සඳහා අවශ්‍ය වනුයේ හෙක්. මිලියන 31.3ක් පමණි. එනම් සෝයාවලට අවශ්‍ය ඉඩම් ප්‍රමාණයෙන් 1/6ක් පමණි. ලංකාවේ වාර්ෂික තෙල් සහ මේද අවශ්‍යතාවය ටොන් 270,000ක් පමණ වේ. ඉන් දේශීයව නිෂ්පාදනය කර ගත හැක්කේ 20%ක් තරම් සුළු ප්‍රමාණයකි. ඉතිරිය ආනයනය මඟින් සපුරා ගැනේ. තෙල් සහ මේද ආනයනය සඳහා 2021 දී පමණක් ඩොලර් මිලියන 166ක් වියදම් කිරීමට රටට සිදුවිය. ආහාර සහ ආහාර නිෂ්පාදන සඳහා අවශ්‍යවන තෙල් සහ මේදය ආනයනය මඟින් සපුරා ගැනීමට සිදුවීම ගැටලු සහගතය. එය එම නිෂ්පාදන ක්ෂේත්‍රයේ රැකියාවල යෙදී සිටින 350,000 ඉක්මවාලූ සේවක පිරිසක‍ගේ රැකියා සුරක්ෂිතතාවය පිළිබඳ ගැටලුවක් ද වන්නේය. මේ සඳහා වැයවන විදේශ විනිමය ප්‍රමාණය රැකගෙන, රටට අවශ්‍යවන තෙල් සහ මේදය රට තුළම නිෂ්පාදනය කර ගැනීමට නම් පොල් වගාව අවම වශයෙන් තවත් හෙක්. 200,000කින් පමණ ව්‍යාප්ත කළ යුතුය. ඒ දැනට පොල් වගාකර ඇති හෙක්. 394,836ට අමතරවය. අවශ්‍යතාවය කටුපොල්වලින් සපුරා ගන්නේ නම් අවශ්‍ය වන්නේ තවත් හෙක්. 50,000ක් පමණි. මන්ද කටුපොල්වල තෙල් අස්වැන්න පොල්වල මෙන් සිව් ගුණයක් පමණ වන බැවිනි.


කටුපොල් වගාව ව්‍යාප්ත කිරීමට ඇති ප්‍රධානම ගැටලු වන්නේ එම වගාව පරිසරයට අහිතකර ලෙස බලපාන්නේ යැයි ගොඩනැඟී ඇති සමාජ මතයයි. වගාවක් යනු සැබවින්ම ස්වභාවික පරිසර පද්ධතිය වෙනස්කර මිනිසාගේ ඕනෑ එපාකම් සරිකර ගනුවස් ස්ථාපනය කරනු ලබන ශාකයන්ය. ඒ නිසා ඕනෑම වාණිජ වගාවකින් යම් හෝ ආකාරයක පරිසර හානියක් සිදුවන බව අවබෝධ කර ගත යුතුය. එසේ වුවත් මිනිසාගේ පැවැත්මට අත්‍යවශ්‍ය ආහාර නිෂ්පාදනය වැනි අවස්ථාවලදී සුදුසු පරිදි පරිසරය සහ අවශ්‍යතාවය ගළපා ගත යුතුය. කටුපොල් වගාව ව්‍යාප්ත කිරීමේ දී ස්වභාවික වනාන්තරවලට සිදු වූ හානිය සුළුපටු නොවේ. විශේෂයෙන්ම ඉන්දුනීසියාව සහ මැලේසියාව සැලකීමේ දී මෙම තත්ත්වය වඩාත් කැපී පෙනෙයි. වසර 1972 සිට 2000 කාල වකවානුව තුළ කටුපොල් වගාව සඳහා අලුතින් යොදාගත් වපසරියෙන් 46%ක් වනාන්තර භූමීන්ය. සෙසු 54%ට ඇතුළත් වූයේ වෙනත් වගාවන් (උදා_ රබර් සහ පොල්) යටතේ පැවති ඉඩම් සහ තෘණ බිම්ය. එසේ වුවද මෑතක දී සිට එම තත්ත්වයේ පැහැදිලි අඩුවීමක් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. පර්යේෂණ දත්තවලට අනුව 2000 සිට 2013 දක්වා කාල වකවානුවේ දී කටුපොල් වගාව නිසා ලෝක වන ගහනයට සිදුවී ඇති හානිය 0.2%ක් තරම් අඩු අගයකි. ලෝකයේ ප්‍රධානම කටුපොල් වගාකරුවන් මේ වන විට Zero detorestation සම්මුතියකට පැමිණ ඇත.


කටුපොල් වගාව නිසා ජෛව විවිධත්වය අඩුවේය යන්න දෙවැනි විරෝධතාවයයි. මෙහිලා කිසියම් වගා භූමියක ජෛව විවිධත්වයට බලපාන සියලුම සාධක එනම් භෝග වර්ගය, පැළ අතර පරතරය, වගාවේ වයස, පස සහ දේශගුණය, භෝග පාලන පිළිවෙත්, අවට පරිසරය ආදී සියල්ල එකට ගෙන සංසන්දනාත්මකව සලකා බැලිය යුතුය. එසේ නොමැතිව කටුපොල් වගා කළ පමණින් ජෛව විවිධත්වයට හානි වේ යැයි පැවසීම හුදු ප්‍රකාශයක් පමණි. මන්ද පොල් වගාව නිසා ද ජෛව විවිධත්වයට හානිවන බව සඳහන් පර්යේෂණ පත්‍රිකා ඇත. (උදා: Meijaard et al 2020) එසේ වුවද එම සීමාකාරි කම සලකා අප පොල් වගා නොකර සිටින්නේ ද? එලෙසින්ම තෙල් සඳහා වගාකරන වාර්ෂික‍ භෝග (උදා සෝයා වැනි) හා සංසන්දනය කරන විට කටු පොල් වගා බිමක ජෛව විවිධත්වය වැඩිය. එක් අධ්‍යයනයකට අනුව කටුපොල් වගා බිමක යටි වගාවේ ශාක විශේෂ 298ක් සහ කටු පොල් ක‍ඳේ පරිනාංග විශේෂ 15ක් හඳුනාගෙන ඇත. (Sato et al 1996)


කටුපොල් වගා කළ විට දිය උල්පත් සිඳී යන්නේ ද? එය එසේ නම් ඉන්දුනීසියාව සහ මැලේසියාව මේ වන විට කාන්තාර බවට පත්වී තිබිය යුතුය. ලංකාවේ කටුපොල් වගා වපරිසය හෙක්. 11,000කි. එය මැලේසියාවේ සහ ඉන්දුනීසියාවේ පිළිවෙළින් හෙක්. මිලියන 5.9ක් සහ 14.5කි. එම දත්ත අනුවම කටුපොල් වගාව සහ දිය උල්පත් අතර පැහැදිලි සබඳතාවයක් නැති බව පැහැදිලිය. ලංකාවේ කටුපොල් වගාව ආරම්භ කර දැනට වසර 60ක් පමණ ගත වී ඇත. මෙම කාලය තුළ කිසිදු වගා බිමක් ආශ්‍රිතව දිය උල්පත් සිඳී යෑමක් වාර්තා වී නොමැත.


කටුපොල් සම්බන්ධයෙන් ඇති තවත් චෝදනාවක් වන්නේ එය හරිතාගාර වායු විමෝචනයට දායක වන බවයි. මෙවැනි කාරණා සැබවින්ම සලකා බැලිය යුතු වන්නේ සාපේක්ෂවය. එහිදී එම භෝගයෙන් ලැබෙන ආර්ථිකමය සහ අනෙකුත් වාසි සහගත තත්ත්වයන් මෙම පරිසර සාධක සමඟ ගළපා ගත යුතුය. හරිතාගාර වායු විමෝචනය සැලකූ විට ඒ සඳහා දායකවන ප්‍රධානම භෝගය වී වගාවයි. ඒ නිසා අපි වී වගාව නතර කර දමන්නේ ද? නැත. ලොව වී වගාව යටතේ ඇති සමස්ත භූමි ප්‍රමාණය හෙක්. මිලියන 165කි. කටුපොල් වගාව යටතේ ඇති සමස්ත භූමි ප්‍රමාණය හෙක්. මිලියන 25කි. ලංකාව සම්බන්ධයෙන් සැලකූ විට ද වැඩිම CO 2 ප්‍රමාණයක් විමෝචනය කරන භෝගය වී වගාවයි. වී වගා හෙක්ටයාරයකින් වසරකට විමෝචනය කරන CO 2 ප්‍රමාණය ටොන් 4.77 කි(Rathnayake & Mizunoya,2023). මහ කන්නයේ හෙක්. 800,000 කුත්, යල කන්නයේ හෙක්.500,000කුත් වී වගාව යටතේ පවතී. කටුපොල් වගාව ඇත්තේ හෙක්. 11,000 පමණි.


කරුණ එසේ හෙයින් දූපතක් වූ ලංකාවේ සීමිත ඉඩම්වලට වඩාත් සුදුසු වන්නේ හෙක්ටයාරක් සඳහා වාර්ෂික ලාභය රු.70,000ක් වූ රබර් ද, රු.280,000ක් වූ පොල් ද නැතහොත් රු.900,000 වූ කටුපොල් ද යන්න අප තීරණය කළ යුතුය. නොඑසේ නම් අප වගා කළ යුත්තේ භෝගයේ අවසන් නිෂ්පාදනය ටොන් එකක් සමඟ භූමියෙන් ඉවත්වන ජලය ප්‍රමාණය (Water footprint) ඝන මීටර් 12,923ක් වූ තේ ද, 10,548ක් වූ පොල් ද, නැතිනම් 3946ක් වූ කටුපොල් දැයි තීරණය කළ යුතුය.


Professor Aruna Kumara 

Faculty of Agriculture 

University of Ruhuna

Wednesday, September 6, 2023

නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනය


නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍ය
න්තර දිනය සැප්තැම්බර් 07 දිනට යෙදෙයි.  (07.09.2022)

මානව සෞඛ්‍යයට සහ එදිනෙදා ජීවිතයට පිරිසිදු වාතයෙහි ඇති වැදගත්කම සැලකිල්ලට ගිනිමින් එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය විසින් 2019 වසරේදී, සැප්තැම්බර් 07 වන දින නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර  දිනය ලෙස නම් කර ඇත. මේ සම්බන්ධයෙන් ඒ ඒ වරසරේදී ලෝක ප්‍රජාවගේ විශේෂ  අවධානය යොමු කරවීම සඳහා ඒ ඒ වසරට අදාලව තේමාවක් යටතේ ලොවපුරා සැමරුම් වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබයි.

ඒ අනුව 2023 සැප්තැම්බර් 07 දිනයේ තේමාව කරගෙන ඇත්තේ "පිරිසිදු වාතය සඳහා එක්වෙමු"  "Together for Clean Air" යන්නයි. එමගින් වායු දූෂණයෙන් මිදීම උදෙසා ශක්තිමත් හවුල්කාරිත්වයක අවශ්‍යතාවය, වගකීම බෙදා ගැනීම සහ ඒ සඳහා වැඩි වශයෙන් ආයෝජනය කිරීමේ අවශ්‍යතාව ඉස්මතු කරනු ලබයි.

පිරිසිදු වාතය සෑම ජීවියකුගේම මූලික අවශ්‍යතාවයකි. ලොව සමස්ථ ජනගහණයෙන් 99%කට වඩා අනාරක්ෂිත වාතය ආශ්වාස කරන බව ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. සෑම වසරකම ලෝකයේ මිලියනන 7කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වායු දූෂණය හේතුවෙන් මිය යන බව අනාවර්ණය වී ඇත. 

වායු දූෂණය දේශිය වශයෙන් මෙන්ම දේශ සීමා ඉක්මවා ද බලපෑම් ඇති කරනු ලබයි. එබැවින් වායුගෝලය රැක ගැනීම මෙන්ම සැමට පිරිසිදු වාතාශුය සහතික කිරීම අප සැමගේ වගකීමයි. 

 මෙහිදී ගෝලීය වශයෙන් මෙන්ම දේශීය වශයෙන් ද හුස්ම ගැනීමට ඇති වාතය පිළිබඳව වරක් දෙවරක් නොව කිහිප වරක් සිතාබැලිය යුතු කාලයක් උදාවෙමින් ඇති බව අවධාරණය කළ යුතුමය..

 මිනිසුන් පමණක් නොව සියලුම ජීවීන් තම පනනළ රැක ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වාතය හුසුම ලෙ‍ෙ ගනු ලබන්නේ එකම වායුගෝලයෙනි. මිනිසාට සාපේක්ෂව අනෙකුත් ජීවින් අතින් වායුගෝගයට සිදුවන බලපෑම නොසැළකිය යුතු තරම්ය.  අප අවට ඇති වායුගෝලය රැකගැනීම අප සියල්ලන්ගේම යහපත පිණිස හේතු වනු ඇත. මෙම වාතලය නොතිබෙන්නට මිහිපිට ජීවයක් නොවනු ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ වායු දූෂණය පිළිබඳව සලකා බැලීමේදී රථවාහන හරහා සිදුවන ෆොසිල ඉන්ධන දහනය, අපද්‍රව්‍ය පිළිස්සීම, ගෘහස්ථ ඉන්දන දහනය, පෙට්රෝලියම් පිරිපහදු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ආදිය මූලිකත්වය ගන්නා බව සඳහන් වේ. 


පරිසර දූෂක ලෙස වායු සංඝටක ගණනාවක් පිළිබඳව සලකා බලපානු ලබයි.  ඒවායින් විශේෂ අවධානයන් යොමු වන කිහිපයක් පහතින් දක්වා ඇත.
වායු ගොලයේ පදාර්ථමය අංශු (particulate matter), 
ඕසෝන්, 
සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ්, 
නයිට්‍රජන් ඩයොක්සයිඩ්, 
කාබන් මොනොක්සයිඩ්, 
ඊයම්, 
ඇමෝනියා 

මෙම සංරචක වායුගෝලයේ පැවතිය හැකි මට්ටම හෝ පැවතිය හැකි ස්ථරය වෙනස්වීමෙන් වාතය දූෂණයට ලක්වේ. 

එවිට මිනිසාට විවිධ බලපෑම් ඇති කිරීම සිදුවේ. පුධාන වශයෙන් පෙනහළු ආශ්‍රිිතව ඇතිවන අබාධ වන පෙනහළු පිළිකා, ඇදුම, ස්වාසනලිකා ආශ්‍රිත ප්‍රදාහය,  ආදී රෝගාබාධ ඇතිවිය හැකිය. 


ගෘහස්ථ මට්ටමේදී වායු දුෂණය ඇතිවේ. දර භාවිතය නිසා ඇතිවන දුම ප්‍රධාන ලෙසම පෙනහළු ආශ්‍රිත ආබාධ ඇති කරවීමට දායක වී ඇත බව සඳහන් වේ. මෙය හේතු කොටගෙන ගෘහණියන් සහ දරුවන් විවිධ මට්ටමින් මෙම රෝගී තත්ත්වයනට ගොදුරු වීම දක්නට ලැබේ. ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය පෙන්වා දෙන ආකාරයට මෙම තත්ත්වය වලක්වා ගැනීමට ඵලදායී උදුන් භාවිතය මෙන්ම විවිධ සෞඛ්යාරක්ෂිත ඉන්ධන භාවිතය වෙනුවෙන් මාර් ගෝපදේශ ඉදිරිපත් කර ඇත.

ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය පෙන්වා දෙන ආකාරයට ගෘහස්ත වායු දුෂණය හරහා රුධිර ගමනාගමනයේ ගැටළු හරහා සිදුවන හෘද රෝග වලින් 32% ක් ,රුධිර කැටි සිරවීමෙන් ඇතිවන ආඝාත තත්වයන්ගෙන් 23% ක් ද අඩු ශ්වසන අසාදනයන්ගෙන් 21% ක් ද පෙනහළු පිළිකා වලින් 6%ක් ඇතිවේ.

නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනයේ නම් කිරීම ඔස්සේ වායු දුෂණය හා එහි අනිසි බලපෑම පිළිබඳව ලෝකවාසීන් දැනුවත් කර, වායු දුෂණය අවම කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවීම හරහා පිරිසිදු වාතය සියලු ජීවීන්ට හුස්ම  ගැනීමට අවකාශය සැලසීම උදාවේ.


දිලිප්.සේනානායක,
ප්‍රාදේශිය පරිසර නිලධාරි.
2023-09-06

ලිපිය සැකසීම සඳහා තොරතුරු පරිසර අමාත්‍යාංශ ලේකම්ගේ 2023-08-11 දිනැති ලිපියෙන් සහ අන්තර් ජාලය පරිශීලනයෙන් ලබාගන්නා ලදි.